İlim irfân şehri: Darende

Anadolu’nun kalbinde bir diyâr… Geçmişte, en çok bilinen adlarıyla Tiranda, Tiryandafil, Derindere ve son olarak da Darende olmuş adı. Tarihçilere göre 7000 yıllık bir ömür. Mezopotamya, Makedonlar, Romalılar, Bizanslar, Araplar… Birçok millet, birçok devlet sahip olmak istemiş bu güzelim diyara, çünkü bu otuz yapraklı güller diyarı hemen her dönemde cazibesini muhafaza etmiştir. Nihayet Malazgirt Savaşı’ndan sonra Türklerin hâkimiyetine teslim etmiş kendisini Darende. O günden sonra da yavaş yavaş gelişmeye, büyümeye başlamış. Selçuklulardan sonra Osmanlılar zamanında, I. Bâyezid buraların yeni hâkimi olduğu dönemde 1402’deki Ankara Savaşı ile Timur’a teslim olmuş bu coğrafya. Neticede Yavuz Sultan Selim 1515’te Malatya ve yöresini artık tamamen Osmanlı topraklarına katmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra bu diyar artık 1934’te Malatya’ya bağlı ilçe olduğunu ilan etmiştir.

Bu diyarın asıl şöhreti hafızalara “Somuncu Baba” diye bilinen Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’yle kazınmış, gönüllerde yer bulmuştur. Arapçadan dilimize geçen bir söz vardır: “Şerefü’l-mekân bi’l-mekîn/Mekânın şerefi, orada bulunan iledir.” Bir coğrafyanın şerefi, o coğrafyada bulunanlardan gelir. Bazen bir memleketin adını duyduğunuzda aklınıza hemen bir veya birkaç isim geliverir. İşte o memleket, o isimlerle hatırlanır, bilinir.

Darende ve Somuncu Baba

Anadolu’nun manevi önderlerinden, bilinen lâkabıyla Somuncu Baba’nın asıl adı çeşitli kaynaklarda Hamid-i Veli, Şeyh Hamid-i Veli, Hamidüddün-i Veli, Hamid Hamideddin-i Veli şekillerinde geçmektedir. Bu âlim ve veli hayatı boyunca çok sayıda talebe yetiştirmiştir. Osmanlı Devletinin çeşitli alanlarda neşv ü nema bulmasında bu talebelerin her birinin önemli rol oynadığını söylemek mümkündür.

Anadoluyu aydınlatmak üzere Horasan’dan gelen bir ailenin çocuğu olan Hamid-i Veli, 14. asırda Kayseri’nin Akçakaya köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Anadolu’ya manevî fetih için gelen Horasan erenlerinden Şemsettin Musa Efendi’dir. Şeyh Hamid-i Veli, Peygamber Efendimiz’in 24. kuşak soyundan gelen bir seyyiddir. Şam, Tebriz, Hoy ve Erdebil’de çeşitli ilimleri tahsil ettikten sonra tekrar Anadolu’ya dönmüştür. Anadolu’ya geldikten sonra Kayseri, Bursa, Aksaray ve Darende’de talebeler yetiştirmiştir. Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri ömrünün son yıllarını Darende ’de geçirmiş ve 1412 yılında Darende’de vefat etmiştir. Somuncu Baba’nın cenaze namazını halifesi Hacı Bayram-ı Veli kıldırmış ve halvethanesinin bulunduğu mekâna defnedilmiştir. Daha sonra kabri türbe haline getirilmiştir. Bu mekân bir zaman sonra da cami olarak hizmet görmeye başlamıştır.

Somuncu Baba Türbesi bugün artık bir külliye şeklindedir. Şeyh Hamid-i Veli/Somuncu Baba türbe ve külliyesinde Somuncu Baba Türbesi, Hazire Bölümü ve Ahfâd Mezarlığı, Yeni Cami Bölümü, Somuncu Baba Müzesi, Somuncu Baba Çilehanesi, Hamidiye Çarşısı ve Abdesthaneler, Kudret Havuzu , Tohma Kanyonu ve mesire alanları bulunmaktadır.

Her gün yüzlerce misafirin de ziyaretgâhı olan bu külliye aradan asırlar geçmesine rağmen Somuncu Baba’yı her dem gönüllerde yaşatmaya, onun manevî irşadıyla binlerce insan huzur bulmaya devam etmektedir.

Darende ve Hulûsi Efendi

Darende ilçesi, yirminci yüzyılda büyük bir atılım gerçekleştirir. Bu da Somuncu Baba soyundan gelen mutasavvıf, şair, gönül sultanı Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi sayesinde olmuştur. 1914-1990 yılları arasında Darende’de yaşayan Osman Hulûsi Efendi 12. batından Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’ne oradan da Hz. Muhammed (s.a.v.) Efendimiz’e ulaşan nesebiyle 36. kuşaktan Peygamberimiz’in soyundandır. Yani seyyiddir. Babası Hatip Hasan Efendi, annesi Fâtıma Hanım’dır.

Hatip Hasan Efendi uzun yıllar Somuncu Baba Camii imam-hatipliği görevinde bulunmuştur. 1945 yılında vefatından sonra imam-hatiplik görevi Osman Hulûsi Efendi’ye verilmiş o da 1945-1987 yılları arasında 42 sene Somuncu Baba Camii’nde görev yapmıştır.

Osman Hulûsi Efendi hayatı boyunca Darende’de unutulmayacak hizmetlere imza atmış bir şahsiyettir. Bu yüzden o da ecdadı gibi gönüllere taht kurmuştur. Bütün insanlarla yakından ilgilenmiş, dertlerine çare bulmayı kendisine bir görev addetmiş, hutbeleriyle de insanları irşad etmiştir. Hayır maksatlı derneklerde başkanlık ve önderlikte bulunmuştur.

1986 yılında görev yaptığı dernekleri tek bir çatı altında toplayarak Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfını kurmuştur. Bu vakıf günümüzde de evladı Hamid Hamidettin Ateş Efendi tarafından hizmete devam ettirilmektedir. Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı eğitim, sağlık, sosyal yardımlar, tarihî eserlerin onarımı, inşaat, çevre düzenlemesi ve kültürel alanlarda ülke genelinde hizmet vermektedir.

Divan şiirinin 20. yüzyıldaki temsilcilerinden biri kabul edilen Hulûsi Efendi’nin; Divan edebiyatı nazım tür ve şekillerinde yazmış olduğu şiirlerinden oluşan “Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî” adlı bir divanı, yakınlarından başlamak üzere dostlarına yazdığı, nazım ve nesir şeklinde mektupların toplandığı “Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî” ve “Şeyh Hamid-i Veli Minberinden Hutbeler” adlı eserleri bulunmaktadır.

14 Haziran 1990 tarihinde ahirete göçen Osman Hulûsi Efendi’nin kabr-i şerifleri Somuncu Baba Külliyesi haziresinde yer almaktadır.

Bugün Darende Yine Kültürün ve İrfanın Merkezi

Darende’de her yıl Somuncu Baba ve Hulûsi Efendi adına önemli kültürel faaliyetlerde bulunulmaktadır. Bu etkinliklerde yerli ve yabancı bilim adamları sempozyumlarda bildiriler sunmakta ilim âlemine yeni bilgiler kazandırmaktadır. Her ay düzenli olarak neşrolunan, bu sayıyla 25. yayın yılını idrak eden Somuncu Baba Dergisi, Somuncu Baba Çocuk ve Somuncu Baba Aile Dergisi okuyucularına farklı ufuklar açmaya devam ediyor.

Nasihat Yayınları ise kuruluşundan bu yana birçok önemli eser neşretmek suretiyle yayım dünyasında sesini duyurmayı başardı. Nasihat Yayınları arasında çıkan eserler araştırmacılar başta olmak üzere birçok okura kaynaklık edecek mahiyettedir.

Not: Bu makale Somuncu Baba Dergisi 212. sayısında yazar Vedat Ali Tok tarafından hazırlanmış “Kültür ve irfânın merkezi Darende Somuncu Baba Külliyesi” makalesinden alınmıştır.
Kültür ve irfânın merkezi Darende Somuncu Baba Külliyesi