Somuncu Baba Hazretleri’nin Yetiştirdiği Talebeleri ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri
Somuncu Baba’nın İlim Tahsili
Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba talebeleri ile birlikte Osmanlı Devleti’nin manevi anlamda büyümesini sağlayan önemli şahsiyetlerden olmuştur. Somuncu Baba Hazretleri’nin yetiştirdiği talebeleri anlatmak için öncelikle kendisinin almış olduğu eğitimden bahsetmek gerekir. Çünkü zahiri ve batınî ilimlerde çok üstün bir bilgiye sahip olan Hamidi Veli Hazretleri kaynaklarda Anadolu’ya gavsu’l azâmlığı getiren kişi olarak belirtilmektedir. Bu sebeple hem yaşadığı dönemde kendisi hem de kendisinden sonra talebeleri tarihe yön veren şahsiyetler olmuştur.
Somuncu Baba Hazretleri ilk tahsilini ve tarikat neşvesini babası Şemseddin Musa Efendi’den almıştır. Bu şekilde Ebheriye tarikatına intisap ederek onun terbiyesinde önemli makamlara erişmiştir. Zahirî tahsilini Kayseri uleması yanında sürdüren Şeyh Hamidi Veli kendi devrinde meşhur olan müderrislerde okumuş ve zahir ilimlerini tamamlamıştır.
Mehmet Ali Aynî onun tahsili ve yaşadığı makamları şu şekilde ifade etmektedir:
“Esasen Hamideddin bir talib-i ilim (ilim öğrenmeye hevesli) idi. Zamanın en meşhur müderrislerinde okumuş ve ulum-u resmiyeyi müdevineyi elde etmişti. Fakat aradığı huzur-u kalp (kalp huzuru) ve kanaat-ı fikriyeyi bir türlü elde edemeyince Dımaşk’a (Şam) gidip Hankâh-ı Bayezidiyye’ye ermiştir. Bu seyahat Hamideddin’in hayatı zahidesinin başlangıcıdır.”
Menakıb-ı Akşemseddin ve Şakayık-ı Numaniye adlı eserlerde onun zahiren Erdebil’de Hace Alaaddin Ali‘ye intisap ettiğini esasen Sultanü’l-arifin Bayezid-i Bestami’nin ruhaniyetinden terbiye aldığını ve Hızır(as) ile sohbetlerinin olduğunu yazarlar. Bu üveysî meşreplikten olsa gerek Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba hayatı boyunca nerede manevi kimliği ortaya çıkmış ve meşhur olmuş ise oradan uzaklaşmış farklı diyarlara hicret etmiştir. (Somuncu Baba Kimdir? yazımızda daha geniş bilgi alabilirsiniz)
Somuncu Baba’nın Yaşadığı Dönemde Osmanlı Devleti
Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri Osmanlı Padişahları’ndan Yıldırım Beyazıt dönemi mürşitlerindendir. Döneminde; Hace İbrahim, Hace Necmeddin, Hace İzzeddin, Hace Ahmet Germiyanî, Mevlana Kutbuddin İzniki, Şeyh Yar-ı Ali-i Horasani, Şeyh Cezeri-i Şirazi gibi alimlerin yanında Emir Sultan, Hacı Bayram Veli, Şeyh Abdurrahman-ı Erzincani, Şıhabeddin Sivasî, Şeyh Fahreddin Mudurnî gibi şeyhlere de rastlamaktayız. Bütün bu şahsiyetlerin varlığı göz önünde tutulursa Osmanlı Devletinin XV. yüzyılda eriştiği seviye daha kolayca anlaşılabilir. Hamidi Veli Hazretlerinin yetiştirdiği maneviyat erenleri olan talebeleri ve halifeleri Anadolu ve Rumeli’nin her tarafına damgalarını vurmuşlardır. Öyle ki bu alanlara ait tahrir defterlerinde Şeyh Hamid-i Veli ve halifelerine ait vakıflar, zaviyeler, tekkeler ve camilerin kayıtları bulunmaktadır.
Somuncu Baba Talebeleri ile Bursa’da
Seyyid Abdulbaki Efendi eserinde Somuncu Baba Hazretleri için:
“Nazar-u himmetleriyle devlet-i âl-i Osman günden güne kuvvetlendi, diyar-ı Rum ahalisine tarik-i melametiyi öğretti. İnsanlara aşk ve muhabbetle bakarlar himmet ederlerdi.”
demektedir. Bu ise Osmanlı Devleti ve Anadolu halkı için bulunmaz bir nimet ve fırsattı. Bu himmet ve bereketle de devlet kısa sürede büyüyüp genişlerken insanlar da huzura eriyorlardı. Somuncu Baba Hazretleri Yıldırım Beyazıt dönemini çok derinden etkilemiş, tesirleri günümüze kadar gelmiştir. Onun iyi bir tahsil gördükten sonra muhtelif tarikatlardan feyiz almış olması, devrin ulemâ ve meşâyıhı arasında çabucak kabul görmesini sağlamıştır. Hayatının derin izler bırakan dönemi Bursa’da bulunduğu yıllardır. Burada Emir Sultan‘dan Molla Fenari‘ye ve onlar aracılığıyla devlet ricali ile hükümdarlara kadar ulaşan büyük bir tesir halkası oluşturmuştur. Oğulları Yusuf Hakiki ve Halil Taybi O’nun tesir ve nüfuzu ile birlikte neslinin günümüze kadar devamını sağlamıştır. (Somuncu Baba Çocukları ve Günümüze kadar uzanan nesebi)
Somuncu Baba Talebeleri ve Hacı Bayramı Veli
Şeyh Hamidi Veli Somuncu Baba aşkın sırrı yolcuğunda birçok talebe yetiştirmiştir. Somuncu Baba talebeleri denilince ilk akla gelen en meşhuru Hacı Bayram-ı Veli Hazretleri’dir. Hacı Bayram Veli, Bursa’da olduğu kadar, Ankara, Edirne ve Anadolu’nun muhtelif şehirlerinde daha sağlığında izler bırakmış bir mürşid-i kâmildir. Somuncu Baba talebeleri ve Hacı Bayramı Veli ile diyar diyar gezmiş insanları iyiliğe ve güzelliğe davet etmiştir. Somuncu Baba Hazretleri’nin yolu Hacı Bayramı Veli ile devam etmiş, Osmanlı saltanatı süresince beş yüz yılı aşkın bir müddet etkinliğini sürdürmüştür. Hacı Bayram-ı Veli bir medrese müderrisi iken tanıyıp sevdiği ve gönül verdiği Somuncu Baba’nın yanında ve dergâhında aradığını bulmuş, müderrisliği bırakarak dervişliğe soyunmuş ve gönüller sultanı olmuştur. Zahir ilminden mânâ âlemine dalıp, mânâ deryasında çok önemli bir yer edinmiştir.
Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri ve en meşhur talebesi Hacı Bayramı Veli‘nin Osmanlı Devletinde, yeni Anadolu ve Rumeli üzerinde çok büyük etkileri vardır. Somuncu Baba Hazretleri’nin talebesi Hacı Bayram-ı Veli’nin, İstanbul’un manevi fâtihi Akşemseddin Hazretleri’ni yetiştirmiş olması bunun en büyük örneğidir.
Osmanlı kültürünü etkileyen bu önemli simaların hizmetlerini ve kültürümüze katkılarını anlamak için yetiştirmiş oldukları bazı isimleri zikretmemiz yeterlidir. Böylece kültürümüz için ne kadar önemli olduklarını ve büyük değerler ifade ettiklerini anlamaya çalışabiliriz. Bu önemli isimler ve metfun oldukları yerler şu şekildedir:
Halil Taybi – Darende Somuncu Baba Cami
Baba Yusuf Hakiki – Aksaray
Akşemseddin – Göynük
Ömer Dede – Göynük
Hızır Dede – Bursa
Akbıyık Sultan – Bursa
İnce Bedreddin – Darende
Yazıcıoğlu – Gelibolu
Şeyh Lutfullah – Balıkesir
Şeyhî – Kütahya
Şeyh Üftade – Bursa
Aziz Mahmud Hüdayi – İstanbul
Muslihiddin Halife – İskilip
Uzun Selahaddin – Bolu
Şeyh Şücâüddin Karamânî – Edirne
Somuncu Baba Hazretleri’nin tarihten günümüze yansımaları o kadar mükemmeldir ki Anadolu’nun her köşesinde bir parçasını bulmak ve yüreklerde hissetmek mümkündür. Âlim ve tasavvuf ehli kimseler üzerinde emeği ve etkisi bulunan Somuncu Baba hikayesi dilden dile anlatılmış günümüze kadar izlerini hiç kaybetmemiş bir gönül sultanıdır. Somuncu Baba Aksaray, Darende, Kayseri ve Bursa şehirleri başta olmak üzere tüm Osmanlı Coğrafyası’nı derinden etkileyen izler bırakmıştır. Günümüzde Darende ve Aksaray Somuncu Baba Hazretleri’nin etkisinin hissedildiği en önemli merkezlerdir. Somuncu Baba talebeleri ve halifeleri ile günümüz insanının gönlünde yaşamaya devam ediyor.